شبهه:
سنّت الهی و نظام آفرینش، بر این است که انسان ها بعد از طی مراحلی، وقتی که دیده به جهان گشودند، پس از مدّتی (کوتاه یا بلند) جهان هستی را ترک گویند و بار دیگر، روز رستاخیز، همگان برای پاداش و کیفر زنده شوند؛ بنابراین، رجعت قبل از قیامت، برخلاف سنّت جاری الهی خواهد بود.
پاسخ:
اساس نظام آفرینش و سنّت های جاری طبیعت بر اراده حکیمانه قادر متعال استوار شده است و از قانونمندی ویژه ای برخوردار است که می فرماید: ( انّما أمره إذا أراد شیئاً أن یقول له کن فیکون )(1).
فرمان نافذ خدا (در عالم ) چون اراده خلقت چیزی کند، به محض این که بگوید:« موجود باش»؛ موجود خواهد شد؛ بنابراین باید اعتراف کرد هیچ کس نمی تواند خود را آگاه به تمام قوانین حاکم بر جهان خلقت به شمار آورد و قوانین کشف شده توسّط دانشمندان را قطعی و کامل بداند؛ چون راه رسیدن بشر به این قوانین از طریق استقراء بوده و استقرای کامل برای هیچ فردی مقدور نیست. با این توضیح باید گفت: سنّت عمومی الهی و نظام خلقت دو گونه است:
اول. بعضی سنّت های کلّی و تخلّف ناپذیر در نظام آفرینش وجود دارد که هیچ استثنایی در این قوانین کلّی وجود ندارد، حتّی یک مورد خلاف برای آن نمی توان پیدا کرد. مثل جاودانی نبودن انسان ها در دنیا که سنّت الهی و نظام طبیعت بر این قرار گرفته که هیچ فردی از افراد بشر در دنیا جاوید نماند. قرآن به صراحت می گوید:
( وَ مَا جَعَلنَا لِبَشَرٍ مِّن قَبلِکَ الخُلدَ أ فَإین مِّتَّ فَهُمُ الخَلِدُونَ)(2) و پیش از تو برای هیچ بشری جاودانگی در دنیا قرار ندادیم. آیا اگر تو از دنیا بروی، آنان جاودانند؟
(إنَّکَ مَیِّتٌ وَ إنهُم مَّیِّتُون )(3)؛ قطعاً تو خواهی مرد و آنان نیز خواهند مرد.
( کلُ نَفسٍ ذَائِقَهُ المَوتِ)(4)؛ هر انسانی طعم مرگ را می چشد.
حضرت امام حسین (علیه السّلام) در روز عاشورا خطاب به لشکریان ابن سعد فرمود:
اگر بنا بود کسی در دنیا همیشه بماند، پیامبران برای بقا سزاوارترند؛ ولی خداوند دنیا را برای فانی شدن خلق کرده است که تازه هایش کهنه و نعمت هایش زایل و شادیش به غم مبدل خواهد شد.(5)»
در این مورد حتی یک انسان، در دنیا جاودانگی نخواهد داشت.
دوم. بعضی از سنّت های کلّی و نظام آفرینش، به ظاهر عام و فراگیر هستند؛ ولی منکر وقوع حوادث استثنایی نمی توان شد. «و ما من عام الّا و قد خُصّ»؛ بعضی از عام ها قابل تخصیص خواهند بود.
در واقع آن حکم کلّی، جنبه نسبی را دارا می باشد؛ مثلاً قانون حاکم بر آفرینش اقتضا می کند هر جانبداری از طریق مجاری طبیعی به وجود آید. بر این اساس، دانشمندان علوم جدید، نظریه آفرینش ناگهانی «خلق الساعة » را نفی کرده اند. در عین حال می بینیم مواردی برخلاف این سنّت الهی وجود دارد و به تصریح قرآن، عصای موسی دفعتاً به اژدها تبدیل می شود.
نیز داستان حضرت عیسی (علیه السّلام) که مادرش مریم بدون آمیزش با انسانی دیگر، حضرت عیسی (علیه السّلام) را به دنیا می آورد. کلّیه معجزات و کرامات، از همین قبیل است. از طرف دیگر، درست است که سنّت و نظام آفرینش بر این تعلّق گرفته، که هر موجود زنده ای پس از پایان یافتن دوران زندگی خود، راهی سرای دیگر شود و برای بار دوّم به دنیا باز نگردد؛ ولی این سنّت به علل و مصالحی که همگی جنبه تربیتی دارد، قابل تخصیص است.
به صراحتِ آیات قرآن، این جریانِ بازگشت به زندگی، در امّت های گذشته اتّفاق افتاده است و کسانی بعد از مردن به همین دنیا رجعت کرده و رفته اند؛ بنابراین نمی توان این مسأله را یک سنّت صد در صد کلّی و تخلّف ناپذیر دانست.
نتیجه بحث این خواهد شد که طبق آیات قرآن و روایات اهل بیت (علیه السّلام) از میان میلیادرها موجود زنده، چند موجود از امّت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم ) نیز در حیطه این قانون به دنیا باز خواهند گشت و هیچ گونه مخالفتی با نظام آفرینش و سنّت الهی ندارد.
پی نوشت:
1.سوره یس: 82.
2.سوره انبیاء: 34.
3.سوره زمر: 30.
4.سوره انبیاء: 35.
5.تاریخ مدینه دمشق، ج14، ص 218 (عباد الله أتقوا الله و کونوا من الدّنیا علی حذر، فأنّ الدّنیا لو بقیت علی أحد او بقی علیها احد کانت الانبیاء احق بالبقاء و أولی بالرضاء و ارضی بالقضاء غیر أن الله خلق الدنیا للفناء فجدیدها بال و نعیمها مضمحل و سرورها مکفهر...).
