دامنه علم بسیار گسترده است و دانستنی های زیادی وجود دارد که می توان آنها را آموخت، ولی کدام علم است که نافع است و سرنوشت ساز؟ در فراگیری دانش ها هم باید «اولویّت بندی» کرد و لازم ترین ها را برگزید. آنچه امام کاظم(ع) در حدیث شریف چهار گام علم و معرفت و دانش افزایی را بیان فرموده اند. خلاصه مهم ترین دانستنی هایی است که سعادت انسان را به ارمغان می آورد. امام کاظم (ع) می فرماید: «وَجَدْتُ عِلْمَ اَلنَّاسِ كُلِّهِمْ فِي أَرْبَعٍ أَوَّلُهَا أَنْ تَعْرِفَ رَبَّكَ وَ اَلثَّانِي أَنْ تَعْرِفَ مَا صَنَعَ بِكَ وَ اَلثَّالِثُ أَنْ تَعْرِفَ مَا أَرَادَ مِنْكَ وَ اَلرَّابِعُ أَنْ تَعْرِفَ مَا يُخْرِجُكَ مِنْ دِينِكَ». (الخصال، ترجمه فهری، ج، ص ۲۶۴).
تمام علوم در چهار چیز جمع شده است که اگر کسی آنها را بداند عالم و آگاه شناخت می شود البته منظور ایشان از عالم به معنای علم مدرکی و دانشگاهی نیست بلکه همان معرفت و آگاهی است.
چهار گام معرفت و دانش افزایی
اولین گام خداشناسی است، سپس نعمت شناسی، آن گاه وظیفه شناسی، و در مرتبه چهارم، آسیب شناسی و آنچه موجب گمراهی انسان می شود و انحراف اعتقادی پدید می آورد. تفکّر در هر یک از اینها، آثار مهمّی را در پی دارد.
کسی که خدا را شناخت، به عبودیّت او می پردازد و برده دیگری نمی شود. کسی که نعمت های خدا را شناخت، شاکر خواهد شد و از طریق سپاس نعمت های او حق بندگی را ادا خواهد کرد. کسی که وظایف و تکالیف الهی را شناخت، با عمل به وظیفه، رضای خالق را به دست خواهد آورد. کسی هم که به عوامل انحراف آفرین و گمراه کننده آشنا شد، به راحتی از دین و عقیده اش برنمی گردد. پس بهترین دانستنی ها را بیاموزیم.
۱ـ خداشناسی
نخستین مورد بر اساس حدیث امام کاظم(ع) خداشناسی است، باید خدا را بشناسیم تا به شناخت های دیگر برسیم امروز هم در دنیا هستند کسانی که هنوز بت، گاو یا انسان می پرسند نظیر هندوها، حتی مسیحیان که پدر، پسر و روح القدس را می پرستند یا کمونیست ها که اصلا اعتقادی به خدا ندارند اما با این حال نخستین سؤال برای انسان این است که خالق هستی کیست، آنکه به انسان شعور و فهم داده کیست؟
پاستور معتقد است که وقتی به کشف های ریز رسیده اعتقادش به خدا بیشتر شده و متوجه شده که همه چیز در دنیا از روی نظم و ترتیب است از مسائل ریز گرفته تا درشت و تغییر فصول و روزها و شب ها. حال هر فردی از راه خود می تواند خداوند را بشناسد یک دانشمند از راه علم خود و یک کشاورز از کشاورزی نخستین آگاهی و معرفت که خداوند در قرآن کریم هم می فرماید که نیاز به فهم و یادگیری دارد وجود خداست تا به هر چیزی برای رفع نیازهای روحیمان متوسل نشویم.
هنوز هم در عالم افرادی داریم نظیر مارکسیست ها که یک زمانی بازارشان داغ بود و تصور می کردند که عالم خود به خود ایجاد شده و خالقی ندارد در آن دوران حتی امام راحل برای گورباچف رهبر کمونیست های روسیه نامه هم دراین باره نوشتند یا بودیسم ها، هندوییسم ها که بت، آدم و حیوان می پرستند.
۲ـ خودشناسی
نکته دوم از حدیث امام کاظم (ع) خودشناسی است اینکه بدانیم چه کسی هستیم و از این طریق استعدادهایمان را بشناسیم و تقویت کنیم این هم جز از راه خداشناسی محقق نمی شود.
۳ـ وظیفه شناسی
نکته سوم براساس حدیث امام کاظم(ع) وظیفه شناسی است اینکه بفهمیم خداوند بیکار نبوده که چند نفر را خلق کند بی خود و بی جهت و سپس بمیراند، اینها با حکمتش جور در نمی اید حکیم کار بیهوده نمی کند در قرآن کریم هم آمده شما فکر می کنید ما شما را بیهوده آفریدیم؟ خلاصه باید ببینیم وظیفه ما چیست برای چه خدا این زبان و دست و دهان را به ما اعطا کرده است؟ اگر نه که باید فرشته می شدیم که هیچ غریزه و اختیاری نداشتیم و گناه نمی کردیم اما انسان اینطور نیست چرا که اگر بود اختیار از او سلب می شد لذا خداوند انسان را آفرید تا تصمیم بگیرد با زبانش ناسزا بگوید یا صلوات بفرست و لا اله الاالله بگوید.
چرا خداوند گفته اند که الرحمن علم القرآن و خلق الانسان، چرا ابتدا خلق الانسان را نیاورند و سپس علم القران؟ دلیلش این است که انسانیت انسان به فهم قرآن است، انسانی که قرآن را بفهمد، انسان است. از همسر رسول الله (ص) پس از رحلت ایشان شنیدند که فرمود پیغمبر «کانه خلقه القرآن» بودند. بنابراین کسی که اخلاقش قرآنی است و الکاظمین الغیظ است زود عصبانی نمی شود، از کوره در نمی رود و زود می بخشد بنابراین تمام علوم در خداشناسی، خودشناسی و وظیفه شناسی جمع شده است. راه مبارزه با جنگ فرهنگی هم جلسات و هیئت های مذهبی است البته به شریطی که به انحراف کشیده نشود و خرافات قاطی آن نشود.
۴ـ آسیب شناسی
چهارمین نکته از حدیث امام کاظم(ع) توجه به آسیب شناسی یا آفت شناسی است در عزاداری ها، مباحث مهدویت، عاشورا و سایر مراسم ها و مناسک های دینی باید از آسیب ها دوری کنیم باید آسیب ها را شناخته و عزاداری مستحب را بر واجبات برتری ندهیم چرا که صلاح نیست ترک واجب کرده و به مستحبات بپردازیم. آسیب شناسی را از خود شروع کنیم. اصلاح نفس را از خود شروع کنیم تا اگر قصد اصلاح دیگران داشتیم، تاثیر گذاری خوبی داشته باشد. پس علم و آگاهی خود را روز به روز نسبت به دانش روز و پیرامون خود به روز کنیم تا از گزند حوادث در امان بمانیم.
