بقعه چهل اختران از ابنيه باشكوه تاريخي و در جوار بقعه جناب موسي مبرقع (علیه السلام) واقع است كه در اين بقعه تا هنگام تأليف تاريخ قم به سال 378 هـ.ق چهارده تن از سادات رضويه از خاندان موسي و جعفر و غالباً از طبقه نسوان به خاك سپرده شده بودند كه در آن تاريخ نام آنها ثبت گرديده است و بعد از آن هم از همين خاندان جمع ديگري دفن شده اند كه تاريخي براي معرفي نام و نسب آنان در دست نيست؛ چنانكه از تسميه گنبد مزبور به عنوان بقعه چهل اختران يا به قول عوام چهل دختران به خوبي بدست مي آيد.
ما در سطور آينده شرح مختصري از حالات اين نسوان از ذريه پاك امام جواد (علیه السلام) را ذكر مي نمائيم. همانطوريكه بيان گشته موسي مبرقع (علیه السلام) در سال 269 هـ.ق وفات يافته و وي را در سراي خود كه هم اكنون مشهدش مي باشد دفن گرديد و پس از او فرزندش محمد بن موسي بدرود حيات گفت و در بقعه معروف به چهل اختران دفن نمودند. پس از رحلت محمد، زوجه او بريهه دختر جعفر كذاب (تواب) وفات يافت و در جنب مشهد شوهر خود محمد مدفون گشت و برادران او ابراهيم و يحيي صوفي از كوفه به قم آمده و ميراث او را برداشتند سپس ابراهيم به كوفه بازگشت و يحيي در قم متوطن گرديد و شهربانويه دختر امين الدين را به بحباله نكاح در آورده و از او فرزنداني داشت كه به سادات صوفيه اشتهار داشتند در همين سالها (بعد از وفات بريهه و ميمونه دختر موسي مبرقع) ابوعلي محمد پسر احمد بن موسي از كوفه به قم هجرت نمود كه دو دختر وي بنام فاطمه و ام سلمه همراه وي بودند و پس از چند سالي از اقامت خود در قم، دو دختر بنام بريهه و ام كلثوم بوجود آمد و پس از آنها خداي تعالي در شوال سال 311 هـ.ق او را پسري بنام ابي عبدالله احمد ارزاني داشت؛ اما بعد از تولد اين پسر پدرش به فاصله سه سال و چند ماه يعني در روز يك شنبه سوم ربيع اول سال 315 هـ.ق وفات يافت و او را در مقبره محمد بن موسي (چهل اختران) دفن كردند و چون ابوعلي درگذشت خواهر او بنام ام حبيب بنت احمد بن موسي (علیه السلام) ازكوفه به قم آمد و با برادرزادگان خود در قم بود و در كتاب تاريخ قم فقط از ورود او به قم خبر داده ولي از تاريخ رحلت و مدفنش ساكت مانده، معلوم مي شود كه موقع تأليف تاريخ مزبور ام حبيب هنوز در قيد حيات بوده است اگر چه سال وفات او معلوم نيست؛ ولي مدفن او به طور مسلم در همين چهل اختران مي باشد؛ زيرا اين قبور خانوادگي بوده و اكثر فرزندان و فرزندزادگان جناب موسي مبرقع (علیه السلام) در آن مدفون شده اند. به هر حال پس از ورود ام حبيب، عمه او زينب دختر موسي المبرقع (علیه السلام) وفات يافت و او را هم در مشهد برادرش محمد بن موسي (علیه السلام) دفن كردند و برادرزاده او ام محمد دختر احمد بن موسي المبرقع (علیه السلام) تركه او را به ميراث تصرف نمود؛ زيرا در آن طبقه جز ام محمد كسي باقي نمانده بود. ام محمد هم پس از آن در كمال عزت و حشمت با دارائي و ثروت بجا مانده از عمه خود زندگاني را مي گذراند تا اينكه در روز پنج شنبه بيست و يكم ماه ربيع الاخر سال 343 هـ.ق وفات يافت و او را هم در مشهد محمد بن موسي (علیه السلام) بخاك سپردند و برادرزادگان او ابو عبدالله و فاطمه و ام سلمه و بريهه و ام كلثوم فرزندان ابي علي محمد از او ميراث بردند. در شب پنج شنبه يازدهم ماه شوال سال 343 هـ.ق فاطمه دختر ابو علي محمد بن احمد بن موسي رحلت كرد كه او را هم در مشهد محمدبن موسي (علیه السلام) دفن كردند و خواهر او ام سلمه چون از يك مادر بودند تركه او را به ميراث برد. پس از آن بريهه دختر ديگر ابو علي محمد وفات كرد و او را هم در مشهد محمد بن موسي (علیه السلام) عموي پدر خود بخاك سپردند و ابو عبدالله و ام سلمه و ام كلثوم به حسب سهام مفروضه از او ميراث بردند؛ اما ابوعبدالله احمد پسر ابي علي محمد اعرج پس از بالندگي بعنوان رئيس و پيشواي سادات گشت و مجموع املاك و اموال پدر خود محمد بن احمد و همچنين عموي پدر خود محمد بن موسي را متصرف گشت و آنچه را هم كه از عمه خود ام حبيب و خواهران خود فاطمه و بريهه به ميراث به او رسيده بود بر آن اضافه نمود و چون اضافه ثروت در او موجود بود به اهالي بذل و مساعدت مي نمود كه به اين صورت زياده بدلهاي مردم نزديك شد و بذر محبت خود را در قلوب اهالي قم افشاند و نقابت سادات علوي به او تفويض گرديد و همواره در اين شهر سرور و ارباب و رئيس بود تا اينكه در روز پنج شنبه نيمه ماه صفر سال 358 هـ.ق در سن چهل و شش سالگي درگذشت و در مشهد محمد بن موسي (علیه السلام) مدفون گشت و مردم قم را بواسطه رحلت او مصيبتي عظيم دست داد. پس از هجرت و رحلت ابي علي محمد، عمه او ام كلثوم دختر ابي علي محمد بن احمد بن موسي (علیه السلام) در قم وفات يافت و او را هم در مقبره پدرش در مشهد محمدبن موسي (علیه السلام) بخاك سپردند و فرزندان برادر او ميراث او برداشتند بنابراين تعداد مدفونين در مقبره چهل اختران تا سال 378 هـ.ق يعني زمان تأليف كتاب تاريخ قم به شرح زير مي باشد:
1ـ محمد بن موسي المبرقع بن امام جواد (علیه السلام). 2ـ ابوعلي احمد بن موسي المبرقع (علیه السلام) بنا به نقل كتاب لب الانساب صفحه 585 هـ.ق . 3ـ ابو علي محمد اعرج بن احمد بن موسي المبرقع (علیه السلام) كه در روز يك شنبه ارديبهشت ماه سه روز از ماه ربيع الاول گذشته سال 315. 4 و 5ـ ابوجعفر و فخرالدين فرزندان يحيي صوفي ابن جعفر الكذاب (تواب) بن امام علي النقي (علیه السلام). 6ـ بريهه دختر جعفر الكذاب (تواب) زوجه محمد بن موسي المبرقع (علیه السلام). 7 تا 10ـ چهار تن از دختران ابي علي محمد بن احمد بن موسي المبرقع (علیه السلام) به اسامي فاطمه وام سلمه و بريهه و ام كلثوم. 11و12ـ ام حبيب و ام محمد خواهر ابو علي محمد، دختران احمد بن موسي المبرقع (علیه السلام). 13ـ زينب دختر موسي المبرقع (علیه السلام). 14ـ ام ولد همسر ابي علي محمد بن احمد بن موسي المبرقع (علیه السلام) 15ـ يحيي بن احمد بن محمد بن احمد بن موسي (علیه السلام) به احتمال قوي. 16ـ ابو جعفر محمد بن موسي بن احمد بن محمد بن احمد بن موسي (علیه السلام) به احتمال قوي. 17ـ ابوالفتح عبدالله بن موسي بن احمد بن محمد بن احمد بن موسي (علیه السلام) به احتمال قوي.
اما نظر نگارنده اين كتاب اين است كه چون از ابو عبدالله احمد بن محمد بن احمد بن موسي كه خود وي در كنار جد خود موسي مبرقع (علیه السلام) مدفون مي باشد هشت فرزند به اسامي: ابوعلي محمد، ابوالحسين موسي، ابوالقاسم علي و ابو محمد حسن (و اسامي دختران معلوم نيست) بوجود آمده و فقط ابو علي محمد در مشهد فوت يا كشته شده و مابقي هم در قم ازدواج و صاحب اولاد شدند را مي توان به مدفون بودن آنان در بقعه چهل اختران قائل شد ولي كماكان نمي توان دقيق اظهار عقيده نمود.
