رای تلاوت قرآن در مراتب مختلف، آداب خاصی هست . در مرتبه اول مراقبه که کلام ما در آن است . لازم است سالک به هنگام تلاوت قرآن، آداب زیر را - که از آیات و روایات بر می آید - مراعات کند .
الف) درحال طهارت و با وضو به تلاوت قرآن بپردازد .
ب) در حالی که مسواک کرده است، قرآن را تلاوت کند .
ج) با صوت زیبا تلاوت کند .
د) به هنگام تلاوت قرآن، گریه کند، یا حالت گریه داشته باشد .
ه) با جهر متوسط بخواند; نه با صدای آهسته باشد و نه با صدای بسیار بلند .
و) در حال تلاوت، با ادب و با طمانینه و رو به قبله باشد; چه نشسته و چه ایستاده و اگر نشسته می خواند، چهار زانو ننشیند و تکیه نکند .
ز) از روی «مصحف » تلاوت کند که نگاه در «مصحف » و تلاوت از روی آن، حساب خاصی دارد و در روایات، روی این موضوع تاکید شده است .
از رسول اکرم (ص) نقل گردید که فرمود:
«لیس شی ء اشد علی الشیطان من القرائة فی المصحف نظرا; چیزی برای شیطان سخت تر و کوبنده تر از تلاوت قرآن از روی مصحف و با نگاه کردن در آن نیست » . (1)
در روایات نیز به برکات خاصه تلاوت از روی مصحف، اشاره ها رفته است که به لحاظ اختصار، از ذکر آنها صرف نظر می کنیم; طالبین می توانند به بحار، ج 92، باب 23 مراجعه کنند .
ح) قبل از شروع به تلاوت قرآن، استعاذه کند و سپس بسم الله الرحمن الرحیم بگوید و بعد به تلاوت بپردازد تا با عنایت خدای متعال، از دخالت های شیطانی محفوظ بماند .
در آیه 98 سوره نحل آمده است:
«فاذا قرات القرآن فاستعذ بالله من الشیطان الرجیم - انه لیس له سلطان علی الذین آمنوا و علی ربهم یتوکلون; وقتی قرآن را تلاوت می کنی، پناه ببر به خدای متعال از شیطان مطرود; البته شیطان را بر آنانی که ایمان آورده، به پروردگارشان توکل می کنند، تسلط و سیطره ای نیست » .
قبل از شروع بگوید: «استعیذ بالله السمیع العلیم من الشیطان الرجیم » یا بگوید: «اعوذ بالله السمیع العلیم من الشیطان الرجیم » و بعد بگوید: «بسم الله الرحمن الرحیم » و سپس تلاوت را شروع کند .
ط) ترتیل را مراعات نماید; ترتیل عبارت از این است که حروف و کلمات را روشن ادا کند و وقف ها را رعایت نماید . به بیان دیگر، آن چنان تند نخواند که حروف و کلمات و وقوف و فواصل به خوبی ادا نشود و نیز فاصله زیاد و غیر صحیح، در میان حروف و کلمات ندهد; به نحوی که حروف و کلمات، جدا از هم و غیر مرتبط باشند و در مجموع، باید حروف و کلمات را خوب، روشن و در عین حال متصل و مرتبط به هم ادا کند و وقوف و فواصل آیات را هم مراعات نماید و طوری بخواند که قلوب را به حرکت آورد و دل ها را تکان دهد .
در آیه سوم سوره مزمل، خطاب به رسول اکرم (ص) آمده است:
«و رتل القرآن ترتیلا; و قرآن را با ترتیل مناسب آن بخوان » .
حضرت موسی بن جعفر از پدران بزرگوار خود - صلوات الله علیهم اجمعین - نقل می کند که از رسول اکرم (ص) درباره آیه «ورتل القرآن ترتیلا» سؤال شد و آن حضرت در توضیح و تفسیر آیه فرمود:
«بینه تبیانا و لا تنثره نثر الرمل و لا تهذه هذالشعر، قفوا عند عجائبه و حرکوا به القلوب و لا یکون هم احدکم آخر السورة (2) ; قرآن را روشن و واضح تلاوت کن و حروف و کلمات آن را جدا از هم و پراکنده مساز مانند پراکنده ساختن دانه های ریگ از یکدیگر و آن را سریع و تند تلاوت نکن; همانند تند خواندن شعر و وقتی به عجایب قرآن می رسید، توقف کنید و به تدبر و تامل بپردازید و با تلاوت آن، دل ها را به حرکت آورید و با شتاب و بی تامل نخوانید; به نحوی که بخواهید زود به آخر سوره برسید» .
ی) به هنگام تلاوت قرآن، به چیز دیگری فکر نکند و متوجه آیات قرآن باشد .
ک: تدبر در آیات قرآن بکند که در این صورت، از انوار و هدایت ها و از حقایق و معارف و از دقایق و اسرار قرآن کریم، به اندازه خود بهره مند خواهد شد . تلاوتی که در آن تدبر نباشد، آن چنان که باید، فایده نخواهد داشت .
این سخن بدان معنی نیست که اگر کسی اهل تدبر نباشد - یعنی معانی آیات را حتی در حد ترجمه نداند تا بتواند در حد خود به تدبر در آیات بپردازد - از تلاوت قرآن نتیجه ای نخواهد برد; بلکه چنین کسی هم با مراعات آن قسمت از آداب تلاوت که در امکانش هست، بهره خودرا خواهد برد .
ل) حق آیات را مراعات نماید; به این معنی که به هنگام تلاوت قرآن، وقتی به آیات رحمت و جنت می رسد، از خدای متعال مسئلت کند که او را از اهل رحمت و جنت قرار دهد و از رحمت خود محروم و از جنت قرب خود دور نسازد و وقتی به آیات عذاب و آتش و آیات سخط و غضب می رسد، بترسد و به خدای متعال پناه ببرد که از اهل عذاب و آتش نباشد و مشمول سخط و غضب نگردد و از او بخواهد که وی را از نجات یافتگان قرار دهد و وقتی به آیات تکبیر، تعظیم، تسبیح و تحمید می رسد، به تکبیر، تعظیم، تسبیح و تحمید حق بپرازد و وقتی به آیات استغفار و طلب عفو و مغفرت می رسد، استغفار کند و طلب عفو و مغفرت نماید و آن جا که به ذکر صالحان می رسد، از خدا بخواهد که او را نیز از آنان و در جمع آنان قرار دهد و آن گاه که به ذکر اهل ضلال و طغیان و ذکر اهل غفلت و استدراج می رسد، از خدا بخواهد که او را از ورود به جمع آنان حفظ کند و در هر موردی به تناسب دعا کند .
از امام صادق (ع) نقل شده که فرمود:
«اذا مررت بآیة فیها ذکر الجنة فاسال الله الجنة و اذا مررت بایة فیها ذکر النار فتعوذ بالله من النار; به هنگام تلاوت قرآن، وقتی به آیه ای رسیدی که در آن ذکر بهشت به میان آمده است، از خدا بهشت را بخواه و وقتی به آیه ای رسیدی که در آن ذکر آتش به میان آمده است، به خدا پناه ببر از آتش » . (3)
