أعُوذُ بِاللهِ مِنَ الشَّیطانِ الرَّجِیم . بِسْمِ اللهِ الرَّحمنِ الرَّحیم . إذا سَألَكَ عِبادِی عَنّی فَإنّی قَرِیبٌ اُجِیبُ دَعوَهَ الدّاعِ إذا دَعانِ فَلْیَستَجِیبُوا لِی وَلْیُۆمِنُوا بِی لَعَلَّهُمْ یَرشُدُونْ. (1)
وجود مبارك امام سجاد سلام الله علیه در دعای سحرهای ماه مبارك رمضان حال تبهكار تائب را چنین ترسیم می‌كند؛ عرض می‌كند:
پروردگارا ! نه تنها اگر مرا از دَرِ لطف و رحمت برانی من ناامید نمی‌شوم، بلكه اگر مرا به دوزخ ببری و مرا ببندی و بسته عذاب بكنی و در بین مردم قیامت، عَلی رُۆُسِ الأشهاد اسرار مرا عَلنی كنی، مرا مُفتضح و رسوا كنی، بین من و بین اولیایت جدائی بیندازی، بین من و ابرار و اخیار تفرقه بیفكنی و مرا در دوزخ به عذاب روحی و جسمی معذّب كنی، باز دست از تو بر نمی‌دارم ! زیرا محبّت تو در دل من جایگزین است
اصل هستی من از توست، دوام هستی‌ام از توست، تبدیل جهل به علم، تبدیل عجز به قوّت، تبدیل تهی دستی به توانگری، تبدیل هراس و خوف به اَمن، تبدیل گرسنگی و تشنگی به سیرابی و سیر شدن، همه این نِعَم ظاهره و باطنه از توست. همه اینها را در كنار سفره انعام تو دارم. بنابراین دست از مهر تو بر نمی‌دارم.
خدایا! من آنچنان نیستم كه در برابر تو عِناد بورزم . من مهربانی تو را در دل جا دارم ، محبّت و صفا و وفای تو را در دل تعبیه كرده‌ام . طوری كه اگر مرا برانی، باز دوست توام . مرا تعذیب كنی، ببندی، باز دوست توام؛ مرا رسوا و مفتضح كنی ، باز دوست توام . مرا بسوزانی، باز دوست توام . چون برای من روشن شده است كه در كنار سفره تو نشستم و تو را معصیت كردم.
ذات أقدس إله در قبال این گروه، مردمی را می‌ستاید، معرفی می‌كند كه آنها در اثر اِعتیال به كُفر وقتی به جهنّم رفتند، به خدا عرض می‌كنند: ما را نجات بده! خدا می‌فرماید: «وَلَوْ رُدُّواْ لَعَادُواْ لِمَا نُهُواْ عَنْهُ وَإِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ» (2) اینها اگر از جهنّم به دنیا برگردند، باز دست از گناه بر نمی‌دارند. زیرا عادت برای اینها طبیعت ثانیّه شد.
همه ما، مخصوصاً جوان‌ها و نوجوان‌ها باید بدانیم؛ اگر خدای ناكرده انسان به كار بَد عادت كرده است، به جهنّم هم برود، آن عذاب را ببیند، باز اصلاح نخواهد شد. خدا می‌فرماید: اگر ما حرف او را ترتیب اثر بدهیم و او را از جهنّم به بیرون جهنّم ببریم، به دنیا ببریم، با این كه دنیا منقرض شد، بر فرض مُحال ما او را از جهنّم به دنیا ببریم ، باز او دست از گناه بر نمی‌دارد. چون به گناه عادت كرده است.
همه، مخصوصاً جوان‌ها و نوجوان‌ها باید بدانند كه اگر كسی خدای ناكرده به گناه عادت كرده است، یك امر زشتی برای او زیبا جلوه كرد، یك باطلی برای او حقّ جلوه كرد، یك دروغی برای او صدق تجلّی كرد، چنین كسی به زشتی عادت می‌كند و اگر ده‌ها بار عذاب بشود، باز دست از زشتی بر نمی‌دارد. و اگر بمیرد و بعد از مرگ حقائقی را دیگران ببینند، برای او روشن بشود، باز باور نمی‌كند . و اگر به جهنّم برود و از جهنّم بیرون بیاید و دوباره به دنیا برگردد، باز دست از گناه بر نمی‌دارد.
"كَلاّ لُو رُدُّوا لَعادوا لِمَا نُهُوا عَنه."
این آیه، همه ما، مخصوصاً پدران و مادران را، اولیای مدرسه و منزل را راهنمائی می‌كند كه در تربیت نوباوگان و نوسالان و جوانان و نوجوانان كمال كوشش را رعایت كنند.
به هر تقدیر وجود مبارك امام سجاد حال گنهكار را در سحرهای ماه مبارك رمضان چنین ترسیم می‌كند؛ عرض می‌كند: خدایا! من آنچنان نیستم كه در برابر تو عِناد بورزم . من مهربانی تو را در دل جا دارم ، محبّت و صفا و وفای تو را در دل تعبیه كرده‌ام . طوری كه اگر مرا برانی، باز دوست توام . مرا تعذیب كنی، ببندی، باز دوست توام؛ مرا رسوا و مفتضح كنی ، باز دوست توام . مرا بسوزانی، باز دوست توام . چون برای من روشن شده است كه در كنار سفره تو نشستم و تو را معصیت كردم.
وجود مبارك امام سجاد عرض می‌كند: پروردگارا ! محبّت دنیا را از دلم بیرون ببر . هر چیزی انسان را از نام و یاد خدا اِعراض می‌دهد، دنیاست. گاهی تحصیل است، گاهی علم است، گاهی عرفان است، گاهی كسب است، گاهی شغل و میز و صندلی و پست و جاه و مانند آن است. هر چه كه انسان را از یاد خدا اِعراض می‌دارد، او دنیاست . و حبّ چنین چیزی هم رَأسُ كُلِّ خَطِیئه است.
این از آن جمله‌های روشن این دعای ابوحمزه ثمالی است:
"اِلهی لُو قَرَنْتَنِی بِالأصفادِ وَ مَنَعْتَنِی سِیْبَكَ ، (سِیب) یعنی عطا . مِنْ بِینِ الأشهادْ وَ دَلَلْتَ عَلی فَضائِحِی عُیُونَ العِباد وَ أمَرْتَ بِی إلَی النّارِ وَ حُلْتَ بِینِی وَ بِینَ الأبرارِ مَا قَطَعْتُ رَجائِی مِنكْ وَ مَا صَرَفَتْ تَأمِیلِی لِلْعَفو عَنكْ."
چون هیچ گاه من نعمت‌های تو را فراموش نمی‌كنم.
بعد عرض می‌كند: پروردگارا ! در درجه اوّل درودت را بر محمّد و آل محمّد (علیهم الصَّلاه و علیهم السَّلام) نازل بفرما ! این دعا كه مستجاب شد، آن ادعیّه بعدی هم مستجاب خواهد شد.
"وَ اَخرِج حُبَّ الدُّنیا مِنْ قَلبِی."
این از نظر تحلیل مسئله عقلی، ریشه یابی كردن مسئله گناه است. چون حُبُّ الدُّنیا رَأسُ كُلِّ خَطِیئه(3) و رأسُ كُلِّ خَطِیئه هم حُبُّ الدُّنیا (4) است.
وجود مبارك امام سجاد عرض می‌كند: پروردگارا ! محبّت دنیا را از دلم بیرون ببر . هر چیزی انسان را از نام و یاد خدا اِعراض می‌دهد، دنیاست. گاهی تحصیل است، گاهی علم است، گاهی عرفان است، گاهی كسب است، گاهی شغل و میز و صندلی و پست و جاه و مانند آن است. هر چه كه انسان را از یاد خدا اِعراض می‌دارد، او دنیاست. و حبّ چنین چیزی هم رَأسُ كُلِّ خَطِیئه است.
امام سجاد عرض می‌كند كه: محبّت دنیا را كه رأس هر خطا است از دل من بیرون ببر، بین من و بین رسول گرامی و عترت طاهرین اُلفت برقرار كن و جمع كن و مرا به درجه توبه نائل كن، من كه توبه كنم . و گریه كه بهترین كمك هست در این راه، مرا بر گریه كردن كمك بكن.
گریه معاون خوبی است، معین خوبی است، تو معین من باش بر معین، تو معاون من باش بر معین، أعِنّی بِالبُكآءِ عَلی نَفسِی . برای این كه من با تصویف و وقت گذرانی و با آمال و امیال عمرم را به پایان رساندم و الآن دارم ناامید می‌شوم. گرچه ناامید نخواهم شد، چون یأس كُفر است و پروردگارا ! به درگاه تو امیدوارم.
امیدواریم كه امید هر امیدواری را ذات أقدس إله ترتیب اثر بدهد.
غَفَرَ اللهُ لَنَا وَ لَكُم وَالسَّلامُ عَلِیكُمْ وَ رَحمَةُ اللهِ وَ بَرَكاتُه
پی‌نوشت‌ها:
1- سوره بقره / آیه 186
2- سوره انعام / آیه 28
3- كافی / جلد 2 / صفحه 131
4- كافی / جلد 2 / صفحه 315 ـ .. ابی عبد الله (ع) قال : رَأسُ كُلِّ خَطِیئهً حُبُّ الدُّنیا
